DR.KEREM ÇİDEM NO:002
ÇOCUĞUNUZ MU ATEŞLENDİ?…
Çocuklarda ateş neden olur?
Çocuklarda ateşte altta yatan birçok etken vardır. Ateş kendi başına bir hastalık değil. Yani benim çocuğumda ateş hastalığı var denemez. Ateş birçok hastalığın ortak bulgusudur. En sık ateşe neden olan hastalık da enfeksiyonlardır.
Enfeksiyon bulgusu ateştir. Ya da bir çocukta ateş varsa bu büyük bir ihtimalle enfeksiyondur. Enfeksiyon dışında da bazı romatizmal hastalıklarda, kollejen doku hastalıklarda, tümörel hastalıklarda da ateş olabiliyor çocuklarda. Ama bunlar tabi çok nadir etkenlerdir.
En sık ateş yapan enfeksiyonlar viral enfeksiyonlar
Ateşin çıkmasına en sık etken enfeksiyonlar olur. Enfeksiyonlarda da en sık ateş yapan enfeksiyonlar genelde antibiyotik gerektirmeyen viral enfeksiyonlar.
Grip, nezle gibi virüsün yaptığı enfeksiyonlar, altıncı hastalık gibi, bağırsak enfeksiyonu gibi enfeksiyonlar sırasında ateş çıkabiliyor. Bakteriyel enfeksiyonlardan da zatürre, orta kulak iltihabı, idrar yolu enfeksiyonu genelde ateşle karşımıza geliyor.
Ateşi biz ölçmeden anne nasıl fark edebiliyor? Çocuğun sıcak geldiğini veya aktivitesinin azaldığını gördüğü zaman eliyle dokunduğu zaman sıcak geldiğini hissettiğinde ölçerek anlayabiliyor.
Genelde ateş çıktığı zaman eller, ayaklar soğuk olur. Elleri ayakları soğumuştur, vücut ısısı artmıştır. O şekilde anladığında zaten ateşini ölçtüğü zaman onun tam derecesini saptayabiliyor.
Çocuklarda ateşi düşürmek için neler yapılabilir?
Ateşe durumunda ortam sıcaklığının azaltılması gerekiyor, kıyafetleri çıkarılmalı ve çok fazla örtülmemesi gerekiyor. Ateşli durumlarda sıvı alımını artırmamız lazım çünkü sıvı kaybı ateşli dönemde fazla oluyor.
Basit önlemlerle ateş düşürülebilir
Ateş durumu sırasında çocukta enfeksiyon varsa iştahsızlık da olur. Bu nedenle sıvı gıdalara yönelmek gerekir. Basit önlemleri aldıktan sonra ikinci planda basit, ateş düşürücü, parasetamol, ibuprofen gibi ilaçlarla ateşini düşürebilirsiniz.
Ateşinin yanında eşlik eden başka bulgulara da bakılması gerekir. Yani endi başına ateşin yüksek olması hastalığın çok ağır olduğu anlamına gelmez. Ateşi 40 derecedir ama basit bir viral enfeksiyondur veya çocuğun ateşi 38,5 derecedir ama menenjit olabilir, kemik iltihabı olabilir, idrar yolu iltihabı olabilir. Bu nedenle ateşi diğer bulgularıyla değerlendirmek gerekir.
Ateşle birlikte gelen bulguları değerlendirin
Ateş varken anne bebeğin aktivitesine bakmalı. Yani hareketlerinde bir yavaşlama var mı, dalgınlığı var mı, beslenmesinde kötüye giden bir durum var mı, çocukta sürekli bir uyuklama var mı veya vücudunda döküntü var mı?
Bebeğin hareketlerine bakıp olumsuz hiçbir bulgu yoksa, aktivitesi gecenin 3'ünde ateşi çıktığı zaman basit önlemler alınabilir. Ertesi günü doktorun anneye soracağı birkaç soru le durumun acil olup olmadığına karar verilir. Doktorun kararına göre durum evden de takip edilebilir ya da doktoru hemen görüp ona göre karar verilebilir.
Çocuğun ateşi hangi noktaya geldiğinde doktor aranmalı?
Çocuklarda ateşle birlikte eşlik eden bulgular çok daha önemli. Mesela ateşle birlikte eğer çocuk kasılması olduysa, şuurda bir değişiklik olduysa mutlaka acile başvurulması gerekir.
Ateşle birlikte dalgınlığı varsa, her yediğini kusuyorsa sıvı kaybının fazla olduğunu gösterir mutlaka acil olarak bir hastaneye başvurulması gerekir.
Acil başvurmamız gereken durumlar
Ateşle birlikte çocukta yoğun bir solunum sıkıntısı varsa, sık nefes alıyorsa ya da nefes almada çok zorlanıyorsa acil olarak hastaneye başvurulmalı.
Ateşle birlikte vücutta döküntü varsa, çocuk daha önce ateşli kendisi havale geçirdiyse, çocuğun kardeşinde daha öncesinde ateşli havale görüldüyse mutlaka doktora başvurulması gerekir.
Çocuğun 2 gündür ateşi ve burun akıntısı var, 38,5 - 39 derece civarında diyelim. Ateş 3. gün bir anda 40 dereceye çıktı ve çocukta bulgular daha çok arttı. Bu durumda doktora başvurmamız gerekiyor.
Ateşin başlamasından itibaren 40 dereceye çıkmayan ateş durumlarında 2 gün evde bekleyebiliriz.
Çocuğumuz 3 - 4 aydan küçükse, genelde 4. ayın altında, 3. ayın altındaki bebekte gerçekten ateş var ise doktorunu arayıp görüştükten sonra normal koşullarda ya da elektif koşul diyoruz, durum uygun olduğu zaman annenin doktora başvurması gerekir, çok acile girmez.
Çocuk daha önce ateşli havale geçirdiyse veya çocuğun kardeşlerinde ateşli havale hikayesi varsa doktora başvurması gerekir. Ama çocukta burun akıntısı, hapşırık, 38,5 derece civarında seyreden bir ateş varsa 3 yaşındaki bir çocuk tabii ki telefonda doktoruyla günlük telefonlaşarak bulgularına göre hareket ederek evde takip edilebilir.
Ateş 3 günü geçtiği zaman ya da 48 saatten sonra halen devam ediyorsa annenin doktora başvurması gerekiyor. Ama bazı durumlarda mutlaka gecenin 3'ü olsa bile acile gitmeleri gerekiyor.
Havale geçirmek, menenjiti düşündüren bulgular, solunum yetersizliğini düşündüren bulgular varsa; o anda çocukta bir şuur değişikliği varsa mutlaka acile başvurulması gerekiyor.
Çocuklarda ateş hangi hastalıkların göstergesi olabilir?
Sıcak çarpması da ateş yapar. Ortam sıcaklığı çok fazlaysa ateş yapar, çok giyimden dolayı ateş olur, banyo sonrası ateşi çıkabilir. Bu etkenlerden hiçbiri yoksa bir çocuğun ateşi 39 dereceyse bu mutlaka bir hastalığın belirtisidir. Yani bize enfeksiyon hastalığının en önemli göstergesi ateştir.
Bir çocuk yılda 8 kez enfeksiyon geçirebilir
5 yaşına kadar normal bir çocuk yılda 5 - 8 kez üst solunum yolu enfeksiyonu geçirmektedir. Yani normal bir çocuk 5 yaşına kadar yılda en az 5 kez, 8 kez ateşlenebilir demektir. Yani her seferinde bir enfeksiyonun belirtisi.
Çocuklarda en sık karşılaştığımız enfeksiyonlar; basit viral üst solunum yolu enfeksiyonu, idrar yolu enfeksiyonu, orta kulak iltihabı ya da zatürre olabilir, tabi diğer bulgulara da tabi bunlar da eşlik eder. İşte kemikte bir enfeksiyon olabilir, mikrop kana karışmış olabilir.
Enfeksiyonların ortak bulgusu ateş
Birçok enfeksiyonun ortak bulgusu ateş. Enfeksiyon dışında ateş yapabilecek kolajen doku hastalığı, romatizmal hastalıklar da olabilir ama tabi bunlara hep uzmanı gördükten sonra karar verilir.
İlk planda ateş varsa eşittir bu çocukta bir enfeksiyon vardır. Ama ateş eşittir bu çocuğa antibiyotik vereceğiz anlamına gelmez. Çünkü enfeksiyonu yapan etkene göre antibiyotiğini belirleriz ya da antibiyotiğe ihtiyaç kalmaz.
Ateş yükselmelerinin % 80'i viral enfeksiyon olduğu için çocuklar bunu antibiyotiksiz atlatabilir. Bazı çocuklarda enfeksiyona yanıt çok daha fazla olur ve ısrarlı ateş yapabilir; bazı çocuklarda da daha az yanıt verebilir.
Ateşle birlikte iştahsızlık olabilir
Enfeksiyonun en önemli bulgusu ateş, tabi bunun dışında iştahsızlık olabilir veya orta kulak iltihabı varsa aşırı bir huysuzluk olabilir. Viral bir üst solunum yolu enfeksiyonuysa burun akıntısı, hapşırık eşlik ediyor olabilir.
Çocukta sürekli kusma, dalgınlık eşlik ediyor olabilir o zaman menenjit düşünürüz veya çocuğun ateşi var, dalgınlığı var, vücudunda mor mor lekeler oluşmuş diyelim; bu meningokoksemi dediğimiz menenjit tiplerinden biri olabilir.
Çocukta ateşle birlikte ishal varsa bağırsak enfeksiyonu olabilir. Yani sonuçta ateş enfeksiyonun belirtisi. Ama diğer bulgularla biz odağı saptamaya çalışıyoruz.
Çocuğun ateşi nasıl ölçülmeli?
Ateş ölçme tekniklerine baktığımız zaman koltuk altından ateş ölçümü, dilaltı ateş ölçümü, kulaktan ateş ölçümü var. Bunlara aksiller ateş diyoruz. Bir de popodan ateş ölçümü rektal ateş var. Şimdi bu yöntemleri birbirleriyle kıyasladığımız zaman avantaj ve dezavantajları var.
Erken dönemde ilk 1 yaşta çocukta tam ateşi değerlendirmek rektal ateşte daha mümkün. Yani popodan ölçtüğümüz ateş daha değerli. Tabi bunun da bazı rahatsız edici yanları var, derece kırılabilir, tam beceremeyebiliriz.
Koltuk altından ateş ölçümünde 3 dk. beklenir
Rektal ateş ölçümünü yapamıyorsak koltuk altı ateş ölçümü yapılabilir. Ama ateş ölçüldüğü bölgeye göre de farklılıklar gösterir, ona göre değerlendirmemiz gerekiyor.
Popodan ölçülen ateşin normal değeri 38,3'e kadar normaldir. Koltuk altındaki ateş 37,3'e kadar yani 1 derece fark var. Dilaltı ateş 38 - 37,8'e kadar normaldir. Kulaktan ölçülen ateş de 37,8 dereceye kadar normaldir.
Hata payı en az olan en doğru sonuç veren derece cıvalı termometre. Yani koltuk altı ya da popodan ölçtüğümüz derece bize en doğru sonucu veriyor. Kullanım kolaylığı açısından en kolay olan da kulaktan ateş ölçerdir.
Kulaktan ateş ölçerin birinci avantajı kısa sürede ölçebiliyoruz. Çünkü koltuk altından ölçtüğümüz zaman bizim bunu en az 3 dakika tutmamız gerekiyor.
Popodan ölçmek çocuk için rahatsız edici, anne için zor olabilir. Kulaktan ölçerin ikinci bir avantajı çocuk pek rahatsız olmuyor, kısa sürede bize bulgu veriyor.
Altın standart cıvalı termometre
Kulaktan ölçüm her zaman doğru sonuç vermeyebiliyor. Çünkü kulak zarındaki kan akımına göre infiraret yöntemiyle ölçtüğü için eğer kulaktan ölçeri tam kulak zarını görmüyorsa, çok iyi yerleştiremiyorsak o zaman bize doğru sonuç vermeyebilir.
Kulaktan ölçeri doğru yerleştirebiliyoruz, ölçebiliyoruz ama çocuğun dış kulak yolunda kir varsa buşon dediğimiz zarı tam görmüyorsa, ateşi 39 derecedir bize 38 derece olarak verebilir. Ya da 38 derecedir gerçek ateşi, ama kulakta enfeksiyon var, kulak zarında kanlanma çok artmıştır, bize 40 derece olarak da verebilir.
Klinik olarak altın standart cıvalı termometredir. Ama genelde annelerin bu konuda tecrübesi de çok iyi olduğu için kulak ölçeriyle eğer çocuğun kliniği ve kulak ölçerini değerlendirdiği zaman tatmin etmiyorsa cıvalıyla da bir kontrol ettirmekte fayda var.
Ateşli havale denmesi için çocukta hangi belirtiler olmalı?
Genelde 3 ayla 6 yaş arası çocuklarda görülür ateşli havale. Çocuklarda genelde beyni etkileyen enfeksiyonlar dışındaki enfeksiyonlarla olur. Boğaz enfeksiyonu olabilir, orta kulak iltihabı olabilir. Yani santral sinir sistemi dışı enfeksiyonlara bağlı havalelere ateşli havale diyoruz.
Eğer beyinde bir enfeksiyon varsa havale geçirdiyse bu ateşli havale değildir, menenjit ya da ansefalitine bağlı havaledir.
Ateşli havale riski taşıyan çocuklar
Ateşli havale çocuklarda riski yüksek olan çocuklar var. Bu çocukların ailesinde ateşli havale hikayesi varsa; annesine, babasında ya da kardeşlerinde, ikinci derece akrabalarından teyze, dayı, halada varsa; çocuğun nöromotor gelişimi geriyse ya da çok çok iyi değilse ve çocuk yeni doğan döneminde uzun süre hastanede yattıysa bu çocuklarda ateşli havale riski daha yüksektir.
Yani normal popülasyonda % 2 - 4, bu şekilde risklerden 2 tanesi varsa % 40'a çıkıyor. Yani demek ki aile hikayesi ateşli havalede çok önemli. Normal popülasyonda da hiç riski olmayan çocuklarda da % 2 - 4'tür.
Örneğin; çocuğun ateşi 39 derecedir ve daha önce birçok enfeksiyon geçirmiştir, sorun yoktur ama enfeksiyonun birinde ateşli havale geçirebilir. Yani ateşli havalenin ateşin kendisiyle ilişkisi yok, çocuğun yaşı, ailenin hikayesi çok önemli. Enfeksiyonun odağı önemli ama genelde beyin dışı enfeksiyonlara bağlı ateşli havale olur.
Çocuğun ateşli havale geçirdiği anlaşıldığında ne yapılmalı?
Annenin yapması gerekenler çocuğun ateşi 40 derece veya 38,5 derece ama havale geçiriyorsa, üzerini hemen soyacak, ağzında bir besin varsa mutlaka onu çıkaracak aspire (akciğerine gitmesi)etmemesi için.
Anne, çocuğunu sağ yanına yatıracak ki akciğerine salyalarını kaçırmasın ve yakın bir merkeze başvuracak. Yakın bir hastaneye, acil servise başvuracak. Acil serviste zaten gerekli müdahalesi yapılır.
Ateşli havale olan çocuklarda tekrarlama riski %60
Ateşli havale çocuklarda 1 kez olduğu zaman çocuğun havaleyi geçirme yaşına göre, aile hikayesine göre, havalenin süresine göre tekrarlama riski % 60'a kadar çıkıyor. Çocuğumuz ateşli havale geçirdiyse, 1 yıl içinde 2. bir havaleyi geçirme riski % 60.
Ateşli havalede koruyucu önlemler çok önemli. Bir kez havale geçiren bir çocukta 2. bir havaleyi geçirmemesi için ya da geçirdiği zaman annenin yaklaşımı çok daha önemli bu konuda neler yapılabilir.
Eğer çocuk daha önce ateşli havale geçirdiyse burada ateş 37,5'un üzerine çıktığı zaman mutlaka ateş düşürücü ilacını verecek. 38,5'in üzerindeyse ateş düşürücü ilaçla birlikte ilacın etkisi yarım saat, 45 dakika başladığı için ve havale geçirmesin diye ortam ısısı azaltılacak, ılık tatbikatı yapılacak, ılık duş aldırılacak.
Ateşli havale bebek 3 aylıkken riskli
Ateş durumunda doktoruyla telefonlaşır, enfeksiyon odağına göre ya da doktoruyla görüşür ona göre önlem alınır.
Ateşli havale hiçbir zaman çocukları öldürmez, ileriye yönelik bir zarar vermez. Sınırlı bir hastalıktır. Yani 3 aylıkken riskimiz var, 6 yaşından sonra riskimiz bitiyor ateşli havalede. Bunu da tabi anne iyice öğrendiği zaman daha rahat hareket edebiliyor ve ileriye yönelik daha iyi önlemler alabiliyoruz
Çocuklarda ateş endişelenilmesi gereken bir durum mudur?
Ateş kendi başına bir hastalık olmadığı için birçok hastalığın ortak bulgusu olduğu için altta yatan etken hastalığın ağırlığını belirler. Ateşin kendisini değerlendirdiğimiz zaman yani ateş olarak baktığımız zaman birçok faydası da var.
Ateş, enfeksiyonlara karşı savaş demek
Ateş bağışıklık sistemini uyarıyor, enfeksiyonlara karşı vücudumuzun savaşını daha da artırıyor, aktifleştiriyor. Artı olarak bize çocukta bir enfeksiyon olduğuna dair bulgu veriyor. Özellikle anne olarak baktığımız zaman olaya.
Ateşin zararlarına baktığımız zaman, mesela ateş fobisiyle ilgili annelere "Ateşi çıktığı zaman çocuğunuza neler olabilir?" sorusu sorulmuş ve araştırma sonunda şöyle sonuçlar çıkmış;
Ateş 41,5 üzerine çıkarsa tehlikeli olur
Annelerin % 18'i "çocuğumda ölüme neden olur" diye cevap veriyor, % 25 - 30'u "çocuğumda beyin hasarı, felce neden olabilir" diye söylüyor, % 50'si "ateşli havale yapar "diye yanıt veriyor.
Ateşin kendi başına beyine hasar vermesi için 41,5'in üzerine çıkması gerekir. Bu da genelde enfeksiyonlarda çok çok nadir olan bir şey. Yani demek ki ateş kendi başına beyine zarar vermiyor, çocuklarda felce neden olmuyor.
Ateş kendi başına ölüme neden olmuyor. Ateşli havale yapabiliyor. Ateşli havale de selim bir hastalık ve % 2 - 4 çocukta görülür. Ancak çocuğun yatkınlığı varsa ortaya çıkar.
Ateş, eğer çocukta metabolik bir hastalık varsa problemi artırabilir, kalple ilgili bir problem varsa kalp yetersizliğini artırabilir. Şeker hastalığı gibi bir hastalığı varsa şeker dengesini bozabilir kronik hastalığı olan çocuklarda. Ama kendi başına vücut direncine faydası olduğu için, faydası olan bir bulgudur bizim için.
Ateşli havale çocukta mutlaka kalıcı hasar bırakır mı?
Basit ateşli havalede eğer altta yatan hiçbir organik sorun yoksa genelde çocukta hiçbir hasar bırakmaz.
Ateşli havale geçiren çocuklarla geçirmeyen kardeşleri arasında yapılan çalışmalarda okul başarısı, sosyal IQ arasında bir fark olmadığı gösterilmiş. Yani sonuçta ateşli havale çocuğun zekasını etkilemiyor.
Bebeklikte geçirilen ateşli havale tekrarlayabilir
Ateşli havale geçiren çocuklarda havaleyi 18 aydan önce geçirdiyse, 38,5 ateş gibi düşük ateşli havaleyi geçirmişse, çok erken dönemde ateş başladığı gibi havaleyi geçirdiyse, eğer çocukta altta yatan organik bir problem varsa bunlarda tekrarlama riski daha yüksektir ve bunlarda 'komplike febril konvulziyon' dediğimiz daha uzun süren bir havale vardır çocuklarda.
Havale aynı enfeksiyon döneminde 2 - 3 kez geçirildiyse bunlarda risk biraz daha çok artıyor. Ama genelde ateşli havale selim bir hastalıktır. Kalıcı bir hasar bırakmaz.
Normal topluma göre epilepsi riski ateşli havale geçiren çocuklarda biraz daha artmaktadır. Ama epilepsi riski çok yüksek değildir. Yani sara nöbeti riski çok artmamaktadır ateşli havalede.
Saralı çocuklarda ateşli havale eğer 15 dakikayı geçmediyse, aynı enfeksiyon sırasında 1 kez olduysa, bir daha tekrarlamadıysa ve kısa süreli olduysa genelde riskimiz hiç yok gibi bir şey.
